Recht und Heil

Zu Kompilationsmustern in Handschriften der Jónsbók

Abstract

Fyrir utan Jónsbók og Kristinrétt hafa nokkur íslensk lagahandrit að geyma stutta kafla með efni sem ekki heyrir lögum til. Um er að ræða upphaf Jóhannesarguðspjalls á latínu. Í þremur handritum frá 14.öld , AM 344fol , Am135 4to og AM 48 8vo stendur þessi texti guðspjallsins á fyrstu blöðum hvers handrits , en í því fjórða sem er yngra, AM 132 4to á síðast blaði . Í ritgerðinni hér að framan er leitast við að svara því hvort texti guðspjallsins sem og meðfylgjandi lýsingar gegni ákveðnu hlutverki og færð eru rök fyrir því að líklegast sé um að ræða ákveðnar hugmyndir um samsetningu handrits og í því sambandi er könnuð innlend og evrópsk hefð þar sem viðlíka hugmyndir birtast.

Af ofangreindum handritum er Arnarbælisbók (AM 135 4to) vænlegust við rannsókn af þessu tagi , en fyrstu blöð hennar hafa að geyma trúarlega efnisþætti, eins og bæn á latínu og tvo pósta á íslensku, annan um Móses og boðorðin 10 og hinn um tákn þeirra undra sem verða 14 daga fyrir dómsdag. Rælkilega er sýnt fram á að umræddir póstar gegna hlutverki inngangs en þeir ásamt öðrum textum og lýsingum koma lögunum fyrir innan fyrirfram ákveðins ramma. Með inngangi af þessu tagi er aukið opinbert gildi handritsins, þar sem veraldlegt vald og veraldleg lög fá þar með trúarlegan stimpil og um leið fæst viðurkennd skipan eftir guðs vilja og þar með krafist að lögunum sé fylgt. Hugmyndafræðilegt efnisval handritsins fylgir ákveðnu samsetningarmynstri sem hvílir á velþekktum hugmyndum miðaldamanna um drottnun og lagalega réttlætingu valds. Þannig kemur fram að samsetning áþekktra texta er bundin við ákveðið grunnmynstur sem ýmist má skipa niður í knöppu eða löngu máli.