Slímusetur í forníslenskum lögum og evrópsku samhengi

Útdráttur

Ísland fékk ný lög af hendi konungs 1271, Járnsíðu. Meðal nýmæla í þeim var bann við því að óvelkomnir og yfirgangssamir gestir sætu slímusetri í veislum annarra. Sams konar lagagreinar standa í norskum Landslögum Magnúsar lagabætis (1274) og Jónsbók (1281).
Til þess að skilja nývaknaðan áhuga konungs á því að girða fyrir slímusetur er nauðsynlegt að setja hann í samhengi við bæði staðbundnar lagaumbætur og evrópskt tungutak valds. Ýmsir hlutir sem áður höfðu staðið utan valdsviðs konungs voru nú beygðir undir það. Í greininni færi ég rök fyrir því að lög sem settu yfirgangsmönnum stólinn fyrir dyrnar og lögðu bann við því að þeir þröngvuðu sér upp á aðra með kröfu um formlegan viðurgerning (veislu) beri að skilja í evrópsku samhengi og með samanburði við sambærilega lagasetningu annars staðar í Evrópu á hámiðöldum. Þetta tvennt, staðbundið og evrópskt samhengi, er þó að endingu tvö sjónarhorn á sama fyrirbærið, gagnleg til þess að draga fram hið sérstaka og samhengisbundna gagnvart hinu almenna. Lagaumbætur í Noregsveldi á síðari hluta þrettándu aldar voru fyrst og fremst tilbrigði við evrópskt stef sem ómaði hátt og snjallt á hámiðöldum og var leiðarstef í víðtækari samfélagsbyltingu álfunnar, vexti og viðgangi ríkisvalds.
Innleiðing laga gegn slímusetri, fyrst í Járnsíðu og síðan Jónsbók, var ekki viðbragð við staðbundinni valdamenningu á Íslandi. Þvert á móti var hún til merkis um að Ísland væri orðið hluti af nýrri og annars konar valdaheild, Noregsveldi. Lög gegn slímusetri áttu mun betur við norska valdamenningu. Framar öllu voru þau, og önnur sambærileg ákvæði á Norðurlöndum, endurómur frá Evrópu, þar sem konungar og aðrir furstar gengu sífellt lengra við stjórn og ögun valdasvæða sinna í hlutverki löggjafa, æðsta dómara og verndara almannafriðar og -reglu.