Um norðlenskan ósið og bókstafsnafnið je

Útdráttur

Athugasemdir Brynjólfs Sveinssonar Skálholtsbiskups frá árinu 1651 um ritun og framburð orða eins og fé, mér og sér hafa verið túlkaðar sem heimild um mállýskumun í framburði orða er í forníslensku höfðu langa einhljóðið é [eː]. Sýnt er að þessi túlkun er ósennileg. Ummæli biskups fjalla um orð er í síðari alda máli höfðu hljóðasambandið je [jɛ(ː)] sem almennt var ritað og prentað „ie“ eða „je“. Að rita „i“ (eða „j“) á undan „e“ í slíkum orðum var að hans dómi rangt, enda væri sá ritháttur — og einnig það að bera fram j á undan e í þessum orðum — nýlegur ósiður. Þetta taldi Brynjólfur að mætti ráða af því að forn handrit höfðu ekki „ie“ í umræddum orðum, þau væru þar ávallt rituð án „i“. Hann áleit að nýi ósiðurinn hefði átt upptök sín á Norðurlandi og segir að þar gangi menn svo langt að skjóta j framan við e í nafni bókstafsins „e,“ þ.e. kalli „e“ je. Sýnt er að bókstafsnafnið je [jɛː] í máli síðari alda endurspeglar hljóðrétta þróun frá forníslensku nafni „e“ sem var é [eː]. Ummæli Brynjólfs eru heimild um að á 17. öld eða fyrr hefur sums staðar verið farið að kalla „e“ e [ɛː] og einnig um að nafnið je hefur lifað lengst fyrir norðan. Sjálfstæðar heimildir eru um að bókstafsnafnið je tíðkaðist á Norðurlandi fram á síðari hluta 17. aldar.