He Has Long Forfeited All Kinship Ties

Monstrosity, Familial Disruption, and the Cultural Relevance of the Outlaw Sagas

Útdráttur

Íslendingasögurnar þrjár sem fjalla um útlaga hafa löngum hrifið bæði fræðimenn og almenna lesendur og spurningin um það hvers vegna miðaldafólk sagði sögur af mönnum sem standa utan samfélagsins, en eru hetjur þrátt fyrir það, hefur verið viðfangsefni fræðimanna í mörg ár. Þessar rannsóknir hafa helst snúist um aðalpersónur sagnanna og fjölskyldur þeirra þar sem ættmennin leika stórt hlutverk í sögunum: Gísli verður útlægur fyrir að drepa einn mág sinn til að hefna fyrir dráp annars; Hörður treystir engum frænda sinna, og leiðir það að lokum til falls hans; og erfitt samband Grettis við föður sinn virðist vera orsök glannalegrar og ofbeldisfullrar hegðunar hans seinna á lífsleiðinni. En af hverju er einblínt svo á samband einstaklinganna við ættmenni sín í þessum sögum? Og hvers vegna voru Íslendingar – bæði á miðöldum og í nútímanum – svo hugfangnir af þessum jaðarsettu, mannskæðu persónum? Í greininni er þessum spurningum velt upp og reynt að svara þeim með því að beita aðferðum skrímslafræða. Skrímslið, sem skepna sem bendir til eða ber jafnvel í sér merkingu út fyrir sjálfa sig, hentar vel til þess að skoða það sem snertir félagslegt og menningarlegt umhverfi þess samfélags sem bókmenntirnar urðu til í. Hingað til hafa útlagar ekki verið taldir með skrímslum eða óvættum í Íslendingasögum og þess vegna skiptist greinin í fjóra hluta. Í upphafi er hugtakið um félagslega óvætti skilgreint, byggt á kenningum Cohens um skrímsli, en aðlagað að sérstökum aðstæðum Íslendingasagna. Hugtakinu er síðan beitt á þessa þrjá þekktustu útlaga áður en umræðan snýst að þeim sem hluta af fjölskyldu og tengslum þeirra við hana. Að lokum er litið á óvættaútlagann í sinni klofnu og kljúfandi fjölskyldu sem einkenni fyrir áhyggjur íslensks miðaldasamfélags af sundrungu innan ættarinnar.